Download Bài Án Tử xứ Sở trong môn Hán Nôm and more Lecture notes Humanities in PDF only on Docsity!
YẾN TỬ SỨ SỞ
Yến Tử sứ Sở. Dĩ Án tử đoản, sở nhân vi tiểu môn ư đại môn chi trắc nhi diên Án Tử. Án Tử bất nhập, viết: “Sứ cẩu quốc giả tòng cẩu môn nhập, kim thần sứ Sở, bất đương tòng thử môn nhập.” Tấn giả canh đạo, tòng đại môn nhập. Kiến SỞ vương. Vương viết: “Tề vô nhân da?” Án Tử đối viết: “Tề chi Lâm Chuy tam bách lư, trương duệ thành âm, huy hãn thành vũ, bỉ kiên kế chủng nhi tại, hà vi vô nhân?” Vương viết: “Nhiên tắc tử hà vi sứ hồ?” Án Tử đối viết: “Tề mệnh sứ các hữu chủ, kì hiền giả sứ hiền vương, bất tiếu giả sứ bất tiếu vương, Anh tối bất tiếu, cố trực sứ Sở hĩ Yến Tử đi sứ ở nước Sở. Bởi vì Yến Tử thấp bé, nên người nước Sở cho làm cái cổng nhỏ ở bên cạnh của cổng lớn rồi mời Yến Tử vào thành. Yến Tử không vào, nói rằng: “Người đi sứ nước chó thì theo cổng chó vào; Nay thần đi sứ ở nước Sở thì không nên theo cổng này mà vào”. Người tiếp đón đành thay đổi đường đi, Yến Tử theo cổng lớn mà vào. Yến Tử gặp vua nước Sở. Vua hỏi: “Nước Tề không có người sao?”. Yến Tử đáp rằng: “Kinh đô Lâm Chuy của nước Tề có 3 trăm phường, giương tay áo thành bóng mát, vẩy mồ hôi thì thành mưa, kề vai nối gót nhau mà sống, tại sao (bảo rằng) không có người được?”. Nhà vua hỏi: “Vậy thì tại sao ông lại đi sứ?”. Yến Tử đáp rằng: “Nước Tề sai sứ giả đi sứ đều có chủ đích, những người hiền thì đi sứ sang nước có vua hiền, những kẻ tồi thì đi sứ sang nước có vua tồi. Yến Anh tôi vô cùng tồi tệ, cho nên đặc biệt đi sứ sang nước Sở vậy!” DUẬT BẠNG TƯƠNG TRANH Triệu thả phạt Yên, Tô Đại vị Yên vị Huệ Vương viết: “Kim giả thần lai, quá Dịch Thủy, bạng phương xuất bộc, nhi duật trác kỳ nhục, bạng hợp nhi kiềm kỳ huế. Duật viết: “Kim nhật bất vũ, minh nhật bất vũ, tức hữu tử bạng”. Bạng diệc vị duật viết: “Kim nhật bất xuất, minh nhật bất xuất, tức hữu tử duật”. Lưỡng giả bất khẳng tương xả, ngư giả đắc nhi tịnh cầm chi. Kim Triệu thả phạt Yên, Yên Triệu cửu tương chi, dĩ tệ đại chúng, thần khủng cường Tần chi vi ngư phủ dã. Cố nguyện vương chi thục kế chi dã. Huệ Vương viết: “Thiện!”. Nãi chỉ. Nước Triệu chuẩn bị đánh nước Yên, Tô Đại vì nước Yên mà nói với Huệ Vương rằng: “Nay thần đến đây, đi ngang qua sông Dịch, có con trai vừa há miệng ra phơi nắng, thì con cò liền mổ vào thịt của con trai, con trai ngậm miệng lại mà kẹp lấy mỏ của con cò. Con cò nói: “Hôm nay không mưa, ngày mai không mưa thì liền có con trai chết”. Con trai cũng nói với con cò rằng: “Hôm nay không há miệng ra, ngày mai không há miệng ra, ắt có con cò chết”. Hai con vật không chịu buông nhau ra, ông chài cá có dịp mà bắt được cả hai con ấy. Nay nước Triệu định đánh nước Yên, nước Yên nước Triệu giằng co nhau lâu ngày, làm cho dân chúng khốn đốn, thần e sợ rằng nước Tần hùng mạnh kia sẽ trở thành ông chài vậy. Cho nên, (thần) mong nhà vua hãy tính toán việc ấy một cách kỹ càng”. Huệ Vương nói: “Hay”. Bèn (cho) bãi binh (dừng đem quân đi đánh chiếm nước kia).
LAM SƠN THỰC LỤC TỰ
Trẫm duy vật bản hồ thiên, nhân bản hồ tổ, thí như mộc thủy tất hữu căn nguyên. Thị dĩ tự cổ đế vương chi hưng, nhược Thương chi thủy ư Hữu Tung. Chu chi thủy ư Hữu Thai. Cái kỳ bổn thạnh tắc diệp mậu, kỳ nguyên thâm tắc lưu trường. Phi tiên thế chi nhân ân chi sở bồi giả hậu, khánh trạch chi sở chung giả hồng, an năng nhược thị tai? Trẫm tao thời đa nạn, khai sáng vưu nan. Hạnh nhi thiên dữ nhân quy, công nghiệp hữu thành giả, thực do tổ tông tích đức lũy nhân chi sở trí dã. Trẫm niệm chi phất dĩ, nãi bút vu thư, mục viết Lam Sơn thực lục, sở dĩ trọng kỳ bản thủy chi nghĩa, diệc dĩ tự Trẫm gian nan chi nghiệp, dĩ thùy thị tử tôn vân. Thời Thuận Thiên tứ niên trọng đông nguyệt cốc đán. Lam Sơn động chủ. Trẫm nghĩ rằng mọi vật có nguồn gốc từ trời, con người có nguồn gốc từ tổ, ví như cây ắt có cội, nước ắt có nguồn. Cho nên, từ xưa các bậc đế vương nổi lên (lập nên triều đại của mình), giống như nhà Thương bắt đầu ở đất Hữu Tung. Nhà Chu bắt đầu ở đất Hữu Thai. Bởi vì, gốc cây (của nó) có vượng thì lá mới tươi tốt, nguồn (của nó) có sâu thì dòng chảy của sông mới dài. Nếu không có sự bồi đắp nhân ân dày dặn, sự chung đúc phúc đức to lớn của các đời trước, thì sao có thể được như vậy? Trẫm gặp thời buổi nhiều hoạn nạn, gây dựng sự nghiệp càng thêm gian khổ. May mà nhờ có trời và lòng người quy thuận nên sự nghiệp lớn đã đạt được thành công, thực chất là do tổ tông tích lũy nhân đức mới có được như vậy. Trẫm (mãi) nghĩ đến điều đó không thôi, bèn viết vào sách, đặt tên là Lam Sơn Thực Lục, sở dĩ viết cái sách này là vì coi trọng ý nghĩa của gốc gác cội nguồn, cũng là để kể lại sự nghiệp gian nan của trẫm mà truyền lại cho con cháu đời sau được biết. Ngày lành, tháng mười một, năm Thuận Thiên thứ 4. Động chủ Lam Sơn. HÀ CHÍNH MÃNH Ư HỔ Khổng Tử quá Thái sơn trắc, hữu phụ nhân khốc ư mộ giả nhi ai. Phu Tử thức nhi thính chi, sử Tử Lộ vấn chi, viết: “Tử chi khốc dã, nhất tự trùng hữu ưu giả”. Nhi viết: “Nhiên. Tích giả ngô cữu tử ư hổ, ngô phu hựu tử yên, kim ngô tử hựu tử yên”. Phu Tử vấn: “Hà vị bất khứ dã?” Viết: “Vô hà chính”. Phu Tử viết: “Tiểu tử chí chi, hà chính mãnh ư hổ”. Khổng Tử đi qua một bên núi Thái Sơn, thấy có một người phụ nữ khóc lóc ở bên ngôi mộ mà nghe rất bi thương. Phu Tử tựa vào càng xe mà lắng nghe tiếng khóc của người phụ nữ, sai Tử Lộ đi hỏi bà ấy, Tử Lộ hỏi rằng: “Bà đang khóc như vậy dường như có nhiều điều đau buồn lắm”. Người phụ ấy trả lời: “Đúng vậy. Ngày xưa cha chồng tôi chết vì bị hổ ăn thịt, chồng tôi cũng chết bởi vì nguyên do đó, nay con trai tôi lại chết bởi nó”. Phu Tử hỏi: “Vì sao không bỏ đi nơi khác?”. Bà ấy đáp rằng: “Bởi vì ở đây không có nền chính trị hà khắc”. Phu Tử nói với các đệ tử rằng: “Các trò hãy ghi nhớ điều này, nền chính trị hà khắc còn tàn bạo hơn hổ”.
Nhân khi biến cố vội vàng Kẻ trung người nịnh đôi đàng tỏ ra Trùng Hưng đem lại Sơn Hà Đã hay Thiên tướng cũng là tài sinh Nước nhà khi ấy thanh bình Truyền ngôi Thái tử lánh mình ngoạ vân Sắc sai Hưng Đạo tổng binh Với Trần Quang Khải các doanh tiến vào Chương Dương một trận phong đào Kìa ai cướp giáo ra vào có công Hàm Quan một trận ruổi giong (rong) Kìa ai bắt giặc oai (uy) phong còn truyền Giặc Nguyên còn muốn báo đền Mượn đường hộ tống binh thuyền lại sang Bạch Đằng một cõi chiến tràng (trường) Xương bày trắng đất máu màng đỏ sông Trần Hưng Đạo đã anh hùng Mà Trần Nhật Duật kế công cũng nhiều Hoài Văn trẻ tuổi chí cao Cờ đề sáu chữ quyết vào lập công Trần Bình Trọng cũng là trung Đành làm Nam quỷ không lòng Bắc vương Khuyển Ưng còn nghĩa đá vàng Yết Kiêu Dã Tượng hai chàng cũng ghê Mà trong Ngọc Diệp Kim Chi Lũ Trần Ích Tắc sao đi đầu hàng Nhân khi biến cố vội vàng Kẻ trung người nịnh đôi đàng tỏ ra Trùng Hưng đem lại Sơn Hà Đã hay Thiên tướng cũng là tài sinh Nước nhà khi ấy thái bình Truyền ngôi Thái tử lánh mình ngọa vân Sắc sai Hưng Đạo tổng binh (1) Với Trần Quang Khải các doanh tiến vào 4 8 Chương Dương 1 trận phong đào 3 Kìa ai cướp giáo ra vào có công 4 3 2 8 8 4 1 Hàm Quan 1 trận ruổi giong 3 8 8 Kìa ai bắt giặc oai phong còn truyền 4 3 8 2 4
Giặc Nguyên còn muốn báo đền 2 4 4 4 Mượn đường hộ tống binh thuyền lại sang 8 3 1 1 3 8 Bạch Đằng 1 cõi chiến tràng 3 8 Xương bày trắng đất máu màng đỏ sông 8 2 8 8 8 4 8 8 Trần Hưng Đạo đã anh hùng 4 Mà Trần Nhật Duật kế công cũng nhiều 4 1 4 8 Hoài Văn tuổi trẻ chí cao 2 8 Cờ đề sáu chữ quyết vào lập công 2 1 8 8 1 8 1 1 Trần Bình Trọng cũng là trung 4 4 1 Đành làm Nam quỷ không lòng Bắc vương 8 7/4 3 8 Khuyển Ưng còn nghĩa đá vàng 4 8 8 Yết Kiêu Dã Tượng hai chàng cũng ghê 8 3 4 8 Mà trong Ngọc Diệp Kim Chi 4 8 Lũ Trần Ích Tắc sao đi đầu hàng 3 8 8 1 1 Nhân khi biến cố vội vàng 1 3 1 1 4 4/ Kẻ trung người nịnh đôi đàng tỏ ra 8 1 8 1 3 3 8 8 Trùng Hưng đem lại Sơn Hà 4 3 Đã hay Thiên tướng cũng là tài sinh 4 3/8 4 4 Nước nhà khi ấy thanh bình 8 8 3 4 Truyền ngôi Thái tử lánh mình ngọa vân 1 8 1 3 4 Sắc sai Hưng Đạo tổng binh 1 Với Trần Quang Khải các doanh tiến vào 4 1 1 1 1 1 1 8
Yến Tử sứ Sở. Dĩ YT đoản. Sở nhân vi tiểu môn ư đại môn chi trắc nhi diên YT. YT bất nhập, viết: “Sứ cẩu quốc giả tòng cẩu môn nhập; kim thần sứ Sở, bất đương tòng thử môn nhập”. Tần giả canh đạo, tòng đại môn nhập. Kiến Sở vương. Vương hỏi: “Tề vô nhân da?” YT đối viết: “Tề chi Lâm Chuy tam bách lư, trương duệ thành âm, huy hãn thành vũ, bỉ kiên kế chủng nhi tại, hà vi vô nhân?” Vương viết: “Nhiên tắc tử hà vi sứ hồ?” YT đói viết: “Tề mệnh sứ các hữu chủ, kỳ hiền giả sứ hiền vương, bất tiếu giả sứ bất tiếu vương, Anh tối bất tiếu, cố trực sứ Sở hĩ”. YT sứ Sở. Dĩ YT đoản. Sở nhân vi tiểu môn ư đại môn chi trắc nhi diên YT. YT bất nhập, viết: “Sứ cẩu quốc giả tòng cẩu môn nhập; kim thần sứ Sở bất đương tòng thử môn nhập”. Tần giả canh đạo, tòng đại môn nhập. Kiến Sở vương. Vương hỏi: “Tề vô nhân da?”. YT đối viết: “Tề chi Lâm Chuy tam bách lư, trương duệ thành âm, huy hãn thành vũ, bỉ kiên kế chủng nhi tại, hà vi vô nhân?”. Vương viết: “Nhiên tắc tử hà vi sứ hồ?”. YT đối viết: “Tề mệnh sứ các hữu chủ, kỳ hiền giả sứ hiền vương, bất tiếu giả sứ bất tiếu vương, Anh tối bất tiếu, cố trực sứ Sở hĩ” Triệu thả phạt Yên. Tô Đại vị Yên vị Huệ Vương viết: “Kim giả thần lai, quá Dịch Thủy, bạng phương xuất bộc, nhi duật trác kỳ nhục, bạng hợp nhi kiềm kỳ uế. Duật viết: “Kim nhật bất vũ, minh nhật bất vũ, tức hữu tử bạng”. Bạng diệc vị duật viết: “Kim nhật bất xuất, minh nhật bất xuất, tức hữu tử duật”. Lưỡng giả bất khẳng tương xả, ngư giả đắc nhi tịnh cầm chi. Kim Triệu thả phạt Yên, Yên Triệu cửu tương chi, dĩ tệ đại chúng, thần khủng cường Tấn chi vi ngư phủ dã. Cố nguyện vương chi thục kế chi dã. Huệ Vương viết: Thiện. Nãi chỉ
